Усебеларускі народны сход – форма (не)рэалізацыі права браць удзел у вядзенні дзяржаўных спраў
Кампанія "Праваабаронцы за свабодныя выбары", якая вядзецца Беларускім Хельсінскім камітэтам і Праваабарончым цэнтрам "Вясна", прааналізавала Усебеларускі народны сход (УНС).
Рэзюмэ:
Першапачаткова УНС з'яўляўся квазіграмадскім сходам, што арганізоўваўся выканаўчай вертыкаллю, практыкаваным кожныя пяць гадоў (звычайна) перад прэзідэнцкімі выбарамі для дэманстрацыі "агульнанароднай" падтрымкі Аляксандра Лукашэнкі. Заяўлялася, што УНС – форма рэалізацыі права грамадзян Беларусі непасрэдна браць удзел у вядзенні дзяржаўных спраў. На фоне распачатага ў 2020 г. перад прэзідэнцкімі выбарамі палітычнага крызісу, які працягваецца да гэтага часу, на канстытуцыйным рэферэндуме 2022 года палажэнні аб УНС былі ўключаныя ў Канстытуцыю. УНС абвешчаны "вышэйшым прадстаўнічым органам народаўладдзя", пры гэтым захаваўся двухпалатны парламент ("Нацыянальны сход"). Такім чынам, цяпер у Беларусі дзейнічаюць два цэнтральныя органы дзяржаўнай улады прадстаўнічага характару, а ў рыторыцы ўладаў УНС усё яшчэ дэкларуецца альбо як форма непасрэднага ўдзелу грамадзян у вырашэнні дзяржаўных пытанняў, альбо як мадэль прадстаўнічага ўдзелу ("народаўладдзя").
Хоць ВНС пастулюецца як вышэйшы прадстаўнічы орган народаўладдзя, спосаб яго фармавання далёкі ад дэмакратычнага прадстаўніцтва: фактычна, толькі 15% складу абіраюцца народам непасрэдна (прэзідэнт, дэпутаты Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу і Мінскага гарадскога савета дэпутатаў), і яшчэ 29% складу ВНС абіраюцца на непрамых выбарах (мясцовымі саветамі, абіранымі народам). Наяўнасць трох катэгорый дэлегатаў, што адбіраюцца ва УНС па розных працэдурах, якія дакладна не прапісаны ў законе, не празрыстыя і праводзяцца за зачыненымі дзвярыма ў адсутнасць назіральнікаў, не дазваляюць казаць аб рэальным прадстаўнічым характары УНС і аб тым, што права на ўдзел у вядзенні дзяржаўных спраў рэалізуецца ўсімі грамадзянамі Беларусі наўпрост ці праз прадстаўніцтва менавіта ва УНС.